Capoeira is een Afro-Braziliaanse kunstvorm die is geïnspireerd op spellen, dans en vechtsporten. De sport werd van Angola naar Brazilië gebracht aan het einde van de 16de eeuw en werd populair in de regio’s Bahia, Rio de Janeiro, Minas Gerais en Sao Paulo. Deelnemers vormen een roda of een cirkel en er wordt muziek gemaakt op instrumenten zoals op de Berimbau. Het spel wordt gekenmerkt door vloeiende acrobatische bewegingen en overdadige gebruik van trappen, kopstoten en vegen. Minder vaak gebruikte technieken zijn elleboogstoten, stoten en worpen. De oorsprong en het doel van de sport zorgt al jaren voor flink wat debat. Sommige mensen beschouwen Capoeira als een unieke Braziliaanse dans met geïmproviseerde vechttechnieken terwijl anderen het zien als een directe afgeleiden van oude Afrikaanse technieken.
Geschiedenis van Capoeira
De oorsprong van Capoeira is niet helemaal duidelijk. Het is een combinatie van Afrikaanse en Braziliaanse vechtsporten maar er de kampen zijn verdeeld. De beste theorie vandaag de dag is dat het een Afrikaanse vechtstijl is die is ontwikkeld in Brazilië. Zelfs de etymologie van Capoeira wordt betwist. Het Portugese woord capão betekent gecastreerde haan en dat zou kunnen betekenen dat de stijl is afgeleid van de hanengevechten. Er wordt ook gezegd dat Capoeira kan zijn afgeleid van het woord kipura dat de bewegingen van een haan in een gevecht beschrijft. De Afro-Braziliaan Carlos Eugenio heeft gesuggereerd dat de sport de naam heeft gekregen van de ronde mand, capa geheten, die werd gedragen door de slaven.
Anderen geloven weer dat Capoeira is gecreëerd en ontwikkeld door de slaven die vanuit Congo en Angola naar Brazilië werden gebracht. Ze deden voorkomen alsof ze aan het dansen waren terwijl ze eigenlijk hun vechttechnieken aan het oefenen waren. Tot slot is er een groep die zegt dat Capoeira werd gebruikt door slaven in Palmares, een kolonie van ontsnapte slaven, om zich te verdedigen tegen aanvallen van slavendrijvers.
Status in Brazilië
Capoeira is enige tijd verboden geweest in Brazilië. In 1890 tekende de Braziliaanse president Deodoro da Fonseca een wet die het verbood om in heel Brazilië deze vechtsport te beoefenen. Desondanks werd de vechtsport door de arme laag van de bevolking vooral tijdens vakantie gewoon op straat beoefend. Ondanks het verbod creëerde Mestre Bimba een nieuwe stijl, de Capoeira Regional. Hij was succesvol in het overtuigen van de autoriteiten van de culturele waarde van Capoeira zodat in 1930 het officiële verbod op Capoeira werd opgeheven. Mestre Bimba opende in 1932 de eerste Caspoeira school en in 1942 zijn tweede. Deze scholen zijn vandaag de dag nog steeds open.
Muziek
Muziek is een integraal onderdeel van Capoeira. De muziek bepaald het tempo en de stijl van de wedstrijd. Het tempo verschilt van erg langzaam (Angola) tot erg snel (são bento regional). Naast de muziek wordt er ook altijd over van alles en nog wat gezongen. Zo gaan sommige liedjes over geschiedenis en andere weer over bekende beoefenaars van Capoeira. Andere liedjes inspireren de spelers om beter te presteren terwijl er ook liedjes zijn die vertellen wat er op dat moment gebeurd binnenin de roda.
Roda
De Roda of de Roda de Capoeira is de cirkel van mensen waarbinnen Capoeira wordt gespeeld. De ronde vorm wordt continue intact gehouden zodat de spelers hun aandacht op elkaar gericht houden. De mensen die deel uitmaken van de cirkel zingen en klappen mee met de muziek die wordt gespeeld door de muzikanten die zich bevinden in de bateria. Dit is een rij van muzikanten die de muziek verzorgd. De “mond” van de roda bevindt voor de bateria. Dit is het punt waar de spelers hun wedstrijd beginnen en waar nieuwe spelers binnenkomen.
De minimumafmeting van een roda is een cirkel van 3 meter maar ze komen ook voor van 10 meter. De muziek bepaalt het tempo van het spel. Op een laag tempo worden er talloze complexe grondbewegingen en handstanden gemaakt.
Wedstrijd
Ondanks de complexe bewegingen wordt er geen contact gemaakt. De sport is niet gericht om de tegenstander pijn te doen. Alles draait om vaardigheid. Capoeiristas laten vaak een beweging zien maar maken deze niet af. Hiermee tonen ze hun superioriteit binnen de roda aan. Als een tegenstander een langzame aanval kan ontduiken, dan is geen reden om een snellere te gebruiken. De ginga is de fundamentele beweging in Capoeira. Hierbij staan de voeten onder de schouders en worden de voeten een voor een naar achter gehaald en vervolgens weer teruggebracht in de startpositie.
Bij het Capoeira wordt voornamelijk aangevallen met trappen, vegen en kopstoten. Er zijn scholen waarbij stoten en slagen worden getraind. Een mogelijke verklaring voor het vele gebruik van de voeten is de West Afrikaanse opvatting dat handen worden gebruikt om dingen te maken en voeten om kapot te maken. Een andere verklaring is dat de slaven vooral boeien om hun polsen hadden zodat ze wel met hun voeten moesten werken. Daarnaast wordt het slaan met de handen als niet elegant gezien.
De verdediging bestaat voornamelijk uit ontwijkende bewegingen en rollen. Een serie buigingen wordt esquivas genoemd. Er zijn verschillende esquivas voor iedere stap van de ginga, afhankelijk van de trap en de intentie. Een andere verdediging is de rolê, een rollende beweging waarin een duik en een lage beweging worden gecombineerd.
